Với các quy định hiện nay thì học sinh (HS) có thể “bẻ nhánh” đi học Trung cấp chuyên nghiệp (TCCN) cũng như các trường nghề ngay sau khi học xong lớp 9. Theo lộ trình này thì chỉ ở độ tuổi 18 thì các em hoàn toàn có thể bước vào đời để làm việc và góp sức cho đất nước. Bên cạnh đó, với cánh cửa thông thoáng trong đào tạo “liên thông” thì ước mơ sở hữu tấm bằng ĐH không phải là điều gì đó quá xa vời. Lợi thế cùng sự tiết kiệm được chi phi lớn cho xã hội nhưng dường như bao nhiêu năm nay việc phân luồng cho HS sau THCS còn có quá nhiều bất cập. Một phần nguyên nhân đó xuất phát từ chính quan niệm của các bậc phụ huynh nói riêng và xã hội nói chung.

“Chê” học nghề thích vào trường ĐH

Phân luồng học sinh sau THCS là việc lựa chọn, sắp xếp mang tính xã hội để HS sau khi tốt nghiệp tiếp tục được GD-ĐT theo những khuynh hướng và ngành học khác nhau phù hợp với nguyện vọng, năng lực học sinh và nhu cầu xã hội hoặc tham gia lao động sản xuất (LĐSX).

Phân luồng sớm sẽ tạo cú “hích” cho ngành giáo dục.

Sau khi tốt nghiệp THPT, các HS lại đổ xô đi dự thi vào các trường ĐH, CĐ. Với việc chỉ tiêu của hệ chính quy ở mức gần 600 nghìn nên “tham vọng” để sử hữu tấm bằng ĐH, CĐ ngày càng trở nên nóng bỏng. Số thí sinh dự thi so với chỉ tiêu ở mức chênh lệch thấp nên nhiều năm nay điểm chuẩn vào các trường ĐH, CĐ ở mức rất khiêm tốn.

Theo đánh giá của một cán bộ giáo dục thuộc Bộ GD-ĐT thì nếu để đến hết bậc THPT mới tổ chức phân luồng thì quá muộn, khó định hướng tốt về ngành nghề phù hợp với các em.

Thực tế cho thấy, khi cầm được tấm bằng THPT mà không thi đỗ vào các trường ĐH, CĐ thì số lượng đi học TCCN hay các trường nghề ở mức độ khá khiêm tốn. Một là các em sẽ ấp ủ “tham vọng” ôn luyện để thi đỗ ĐH. Hai là các em chuyển hướng đi làm các công việc phổ thông. Đây cũng là bất cập dẫn đến câu chuyện thừa thầy nhưng thiếu thợ hiện nay. Nghiêm trọng hơn là số HS chuyển đi làm nghề phổ thông lại không có năng lực chuyên môn cần thiết để đáp ứng được nhu cầu.

Phần luồng sớm: Sẽ tạo cú “hích” cho ngành giáo dục

Trước thực trạng trên thì bài toàn cần đặt ra cho ngành giáo dục trong trong việc đổi mới toàn diện, đó là cần giảm HS vào luồng chính đến một tỷ lệ phù hợp, tăng tỷ lệ HS các luồng phụ ở mức cần thiết.

Để giải quyết vấn đề này, ngành giáo dục cần phải nỗ lực chấn chỉnh việc dạy và đánh giá ở bậc THPT. Cấp thiết hơn cả là không chỉ ngành và ngay cả xã hội cần nhìn nhận kì thi tốt nghiệp THPT như là một bước “sàng lọc” cơ bản trước khi HS đến với chặng đường thi ĐH, CĐ.

Trong thời gian giữ cương vị là Bộ trưởng Bộ GD-ĐT, Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân đã từng nhấn mạnh: “Nếu HS không đỗ tốt nghiệp thì cấp cho các em giấy chứng nhận hoàn thành chương trình THPT”. Tuy nhiên, cho đến nay điều này chưa một lần được Bộ GD-ĐT đưa ra bàn thảo để áp dụng! Khi việc học THPT “siết chặt” đồng nghĩa với việc các gia đình cũng như HS sẽ cân nhắc hơn trong khâu phân luồng ở sau THCS.

Tuy nhiên, khác với phân luồng HS sau THPT là chỉ có luồng giáo dục nghề nghiệp và tham gia lao động sản xuất, phân luồng HS sau THCS ngoài giáo dục nghề nghiệp và tham gia lao động sản xuất, người học còn có luồng tiếp tục học vấn phổ thông với mức độ phù hợp với trình độ, điều kiện của người học theo chương trình GDTX.

Do đó, nếu thực hiện không tốt việc phân luồng HS sau THCS sẽ đồng nghĩa với việc chúng ta vô tình “đẩy” một bộ phận HS sau THCS yếu thế về học lực và hoàn cảnh, điều kiện gia đình không được tiếp tục học mà phải nghỉ học, phải tham gia lao động sản xuất mà trong tay không có nghề qua đào tạo.

Giải pháp quan trọng để thực hiện việc này là cần có các cơ chế đặc thù và sự quyết tâm của ngành giáo dục. Hiện nay, nhiều HS sau khi tốt nghiệp THCS vẫn đổ dồn đi học THPT bởi mức chi phí học tập tương đối thấp, khi cầm được tấm bằng tốt nghiệp THPT thì các em vẫn có cơ hội đi làm sau khi được các doanh nghiệp đào tạo ngắn hạn. Trong khi đó, chi phí học ở các trường TCCN cũng như trường nghề thì lại ở mức khá cao cộng thêm các chi phí xã hội khác kết hợp với việc xã hội chưa trả thù lao xứng đáng cho nguồn nhân lực này khiến họ “thờ ơ”. Ngoài ra Nhà nước cũng chưa có chính sách đặc biệt gì để “hút” HS tìm đến với các bậc đào tạo này.

Một cán bộ làm công tác đào tạo lâu năm của một trường TCCN ở Hà Nội chia sẻ: “Phân luồng HS sau THCS chẳng những không làm triệt tiêu các cơ hội học lên của HS mà còn đa dạng hoá phương thức học, luồng học cho người học, tạo điều kiện thích hợp cho nhiều người học và cho cả việc học lên của HS. Nếu HS có nhu cầu nguyện vọng và năng lực thì việc học lên có nhiều cơ hội – như học liên thông, liên kết, từ xa hoặc vừa học vừa làm…”.